У книжной полки: ИЛИМГЕ БЕРИЛЬГЕН ОМЮР
Профессор В.Ю. Ганкевичнинъ 55 йыллыгъы мунасебетинен
Халкъымыз кутьлевий суретте Къырымгъа къайтып башлагъанынен, 1944 сенеси сталинджилер тарафындан ёкъ этильген медений муэссиселеримизни янъыдан джанландырмакъ меселеси ортагъа чыкъкъан эди. 1989 с. мейдангъа кетирильген ильк джемаатчылыкъ тешкилятымыз олгъан Къырымтатар медениетини гъайрыдан тиклев боюнджа координацион меркез Къырым вилаети иджраий комитетининъ медениет болюгининъ огюнде энъ аджеле чезильмеси керек олгъан меселелер сырасында миллий кутюпхане мейдангъа кетирильмеси акъкъында мураджаат эткен эди. Чешит девлет макъамларынен бир йыл къадар девам эткен бир-чокъ корюшювлер, узун-узун музакерелер, кескин тартышмалар ве атта давалар нетиджесинде, 1990 сененинъ бааринде Акъмесджмиттеки К.А. Тренев (шимди — А.С. Пушкин) адыны ташыгъан шеэр кутюпханесининъ теркибинде Къырымтатар филиалы тесис этильмеси акъкъында анълашылды ве шу анълашманы омюрге кечирмек макъсадынен Ленин сокъагъы 23 санлы бинада эки ода айырылды. Тариф этилемез бир къуванч ве джошкъунлыкънен тувгъан тилимизде ве башкъа тиллерде халкъымызгъа аит китап, меджмуа, газеталар топламлары ве дигер басылы ве эльязма материалларны Къырымда олсун, Ташкент, Москва, Истанбул, Къазан, Баку, Махачкъале киби медений меркезлерде олсун, араштырып, булуштырып шу эки одада миллий кутюпханемизнинъ негизини къурып башладыкъ.
Шу 1990 сенесининъ яз куньлерининъ бирисинде оладжакъ кутюпханемизнинъ къапусы ачылды ве кирмезден эвель бир генч йигит муляйым тавырнен темиз къырымтатар тилинде: «Селям алейкум! Мумкюнми?» — деп, ичери таба бир къач адым атты ве рус тилинде девам этерек озюни танытты:
— Мен Симферополь девлет университетининъ* тарих болюгининъ студенти Виктор Ганкевич олам. Ильмий рехберим доцент Виктор Фёдорович Шарапанынъ тевсиесинен курс диплом ишим ичюн «Улу къырымтатар мутефеккири Исмаил бей Гаспринскийнинъ омрю ве фаалиети» мевзусыны сайлап алдым. Шимди шу мевзугъа аит малюмат топламакътам. Къырымтатар миллетине аит олгъан курсдашларымнынъ бириси бу ерде къырымтатар кутюпханеси ачыладжагъы акъкында манъа бильдирди ве ярдым сорап сизге мураджаатта булунмамны тевсие этти…
Генчнинъ ачыкъ, атта нурлы череси, зекки бакъышы, ачыкъгонюллилиги ве тербиели давранышы менде бирден мусбет бир теэссурат къалдырды. Кутюпханемиз даа ресмий суретте ишке башламагъанына бакъмадан мусафиримизге келип чалышмагъа рухсет бердим. Шу куньден сонъ Виктор Ганкевич кутюпханемизнинъ энъ сыкъ келип тургъан, бильги араштырып эльде эткен окъуйыджыларымыздан бириси олды. Ве йыллар кечтикче корюмли алим дереджесине котерильгенден сонъ исе кутюпханемизни бир чокъ къыйметли неширлернен, эльязмаларнен я да оларнынъ копияларынен теминлемеге ярдым эткен энъ якъын ве садыкъ достларымыз сырасында ер алды. Бизим арамызда баягъы йыллар фаркъ олгъанына бакъмадан танышлыгъымыз яваш-яваш акъикъий достлыкъкъа чеврильди ве Викторнынъ вефатына къадар девам этти…
Виктор Юрьевич Ганкевич 20 сентябрь 1968 с. Украинанынъ Херсон вилаетиндеки Гладкивка коюнде дюньягъа кельди. (1946 сенеге къадар шу койнинъ ады къырымтатарджа Келегей олгъаны малюмдир). Тувгъан коюнде орта мектепни тамамлагъан генч 1985 с. Симферополь девлет университетининъ (СДУ) тарих болюгине кире. Экинджи курстан сонъ Совет Ордусынынъ сафларына чагъырылгъаны себебинден тасилинде эки сенелик меджбурий теннефюс юзь бере. 1989 с. хызметини битирип кене де Акъмесджитке къайтып келе ве университетнинъ айны тарих факультетининъ учюнджи курсында окъувыны девам эте. 1992 сенеси В. Ганкевич «Исмаил Гаспринскийнинъ иджтимаий-сиясий ве маариф боюнджа фаалиети» мевзусында диплом ишини мувафакъиетнен къорчалады ве бойлеликнен «Гаспринскийшинаслар» сафына кирди.
Университетни битиргенинен В. Ганкевич СДУ-нынъ Тарих ве ярдымджы фенлер кафедрасына аспирантурагъа къабул этиле. Буюк истек ве гъайретнен чалышаракъ бельгиленген тарихтен эвель оларакъ 16 июнь 1995 с. Запорожье университетинде «Исмаил Гаспринскийнинъ аяты ве фаалиети (1851-1914)» мевзу узеринде намзетлик диссертацияны къорчалай. Амма еткен невбетий мензилинде токътап къалмакъ В. Ганкевичнинъ табиатына ич де келишмей эди. Арадан беш йыл кечер кечмез о «Къырым татарларынынъ XIX ве XX асырлар арасындаки джедидджилик ислахаты»** мевзусында докторлыкъ диссертациясыны къорчалай.
2001-2014 сенелери арасында Таврия миллий университетинде, Къырым муэндислик-оджалыкъ университетинде ве Ич ишлери миллий университетинде профессор вазифелеринде чалышты.
В.Ю. Ганкевич гъает къыскъа омрю боюнджа Исмаил Гаспринский ве умумен джедидджилик, къырымтатар тасили узеринде юзьлердже макъале ве китап бастырып чыкъарды, бир чокъ ильмий конфереция, симпозиум, тёгерек масаларда марузаларнен чыкъышта булунды. Ашагъыда онынъ къалеми тюбюнден чыкъкъан энъ муим эсерлеринден ич олмагъанда бир къач данесини окъуйыджыларымызгъа хатырлатмакъ ляйыкъ деп корем:
— Исмаил-бей Мустафа-оглу Гаспринский. Биобиблиография / В. Ганкевич, Н. Ягья. — Симферополь: Крымучпедгиз, 1995. — 80 с.
— Очерки по истории крымскотатарского народного образования (Реформирование этноконфессиональных учебных заведений мусульман Таврической губернии ХІХ — начала ХХ вв.). — Симферополь: Таврия, 1998. — 162 с.
— На службе правде и просвещению. Краткий биографический очерк Исмаила Гаспринского (1851—1914). — Симферополь: Доля, 2000. — 328 с.
— Крымскотатарские медресе (Курс лекций). — Симферополь: Доля, 2001. — 76 с.
— Исмаил Гаспринский и возникновение либерально-мусульманского политического движения / В. Ю. Ганкевич, С. П. Шендрикова. — Симферополь: Доля, 2008. — 192 с.
— Ісмаїл Гаспринський — міський голова Бахчисараю. — Сімферополь: Доля, 2011. — 302 с.
Шу къыскъа макъалемнинъ сонъ нокътасыны къоймаздан эвель муим бир меселе хусусында бир къач сёз айтып кечмекни озюме бордж деп саям.
Белли ки инсанларнынъ эксериети оларгъа биревлер тарафындан япылгъан эйиликни унутмай ве чареси олгъанда эйиликке эйиликнен къайтара. Амма базы биревлер оларгъа япылгъан яхшылыкъны шу ерде унута, къаршылыкъ оларакъ бир сагъ ол демекни биле акъылларына кетирмейлер.
Юкъарыда айтылгъанлар шубесиз халкълар ичюн де аиттир. Яни халкълар, миллетлер арасында да эм миннетдарлар, эм де нанкёрлер раст кельмекте. Къырымтатар халкъы сонъки асырлар девамында бири бири артындан буюк фаджиаларгъа огърагъан эди. Ве эр сефер чешит тюрлю халкъларынынъ энъ яхшы векиллери бизге ярдым къолыны узатты, агъырны енъгиль этмеге тырышты. Кельсиев, Е.Л. Марков, Л.П. Симиренко, М. Волошин, Костерин, П. Григоренко, Твардовский, Чичибабин, Некипелов, Александров, Э.С. Кульпин-Губайдуллин… Бу джельвельге даа юзьлернен, бельким де бинълернен исимлерни кирметмек мумкюндир. Къырымтатарлары яхшылыкъны унуткъанлардан дегильдир. Халкъымыз Къырымгъа къайтып кельгенден сонъ оларнынъ базыларына эйкель къойдырды, дигерлерининъ хатырасына сокъаъклар адландырды. Амма чокъ языкъ ки, бир сыра садыкъ достларымыз дикъкъатсыз къалды, хатыраларыны эбедийлештирмек четте турсын, адлары биле пек сийрек анъыла…
Виктор Юрьевич Ганкевич халкъымызнынъ тарихыны огренмеге, улу эрбапларымызны дюньягъа танытмакъ ичюн муим ишлер япты. Занымджа онынъ ады да Къырымнынъ тарихында къалмакъ керек. Онынъ эвельде басылгъан китапларыны янъыдан чыкъармакъ, аля даа дюнья юзю корьмеген китапларыны неширге азырламакъ, чешит газета ве меджмуаларда дердж этильген макъалелерни топлап джыйынтыкъ сыфатында нешир эттирмек, онынъ Акъмесджитте яшагъан эвнинъ диварында хатыра тахтасы ерлештирмек шу ёнелиште япыладжакъ ишлердендир.
Айдер ЭМИРОВ
Изах
*Шимди Къырым федераль университети (КъФУ)
**«Джадидистская реформа образования крымских татар (рубеж XIX—XX веков)