Пердельазиз
Крымскотатарская библиотека им. И.Гаспринского
Информационно-библиографический отдел
Пердельазиз
(Пердалез)
Унутылгъан адетлеримизден…
Акъмесджит 2011
Пердалез
Мына кельди Пердалез,
Ондан сакъына эр кес.
Эбет. «Къайда олсанъ, анда ол,
Пердалезде эвде ол!»
Баарь къышнен куреше –
Къарлы булутны эше.
Къыш чувалы сёкюле,
Ондан къарлар тёкуле.
Уфюре сувукъ еллер,
Сызгъыра беяз селлер.
Айлана эр бир якъкъа –
Керчьке, Ялтагъа, Сакъкъа…
Къалмай бир шеэр, бир кой –
Анна, фуртуналы той!
…Бунынънен битер къаарь –
Келир къуванчлы баарь.
Сыджакъ къуджагъын керир,
Эр кеске ильхам берир.
Чёльни ешильге бояр –
Халкъым отьмекке тояр!
Якъуб Ипчи
Халкъьмызнынъ Йылбаш, къыдырлез, амель, наврез, пердельазиз киби пек чокъ миллий аньаневий байрамлары бар. Биз бугунь олардан «Пердельазиз» акъкъында айтмакъ истеймиз.Къаракъыштан, яни къантардан сонъ да къатты аязлар, къарлы боранлар ола. Буны дагъларда, къырларда ве тарлаларда чалышкъан эмекдарлар эр кестен яхшы билелер. Олар чокъ йыллардан берли табиатнынъ бутюн хышымларына къаршы курешип, теджрибелерини умумийлештирип, йылнынъ насыл айларында, насыл куньлеринде аванынъ насыл денъишеджегини билелер. Февральнинъ сонъы ве мартнынъ башында халкъымыз эвель-эзельден пердельазиз байрамы япа. Пердельазиз арабча «Берд— эль—аджуз» сезюнден алынгъан олып, Аяз Деде демектир. Халкъ риваетлеринде айтылгъанына коре, йылнынъ он эки айы Аяз Деденинъ огъланлары, куньлери исе онынъ
торунлары экен. Аяз Деде къышнынъ сонъки куньлеринде (эскидже онъа къантар да дейлер) кельмекте олгъан баарьге ёл
бермемек ичюн юрегиндеки бутюн зеэр ве сувугъыны топлап, эки огълуна, еди
торунына бере экен (дёрт кунь февральден, учь кунь марттан). Къышнен баарь арасында къатты тартышмалар ала — ава сыкъ-сыкъ тюрлене, къар ягъа, кунь чыкъа, ягъмур ягъа, кене сувукъ, аяз пейда ола. Акъибет, баарь енъе. Аванынъ бойле сыкъ тюрленип турмасы арабанен ёлгъа чыкъкъан ёлджуларны, къырда чобанларны, дагъда авджыларны. багъ ве багъчаларда гъафлет койлюлерни зорлукъта къалдыра эди. Шунынъ ичюн о куньлерде ава не къадар яхшы олса да, кийинип юрмек, балаларны сыджакь кийиндирмек, узакъ сеферлерге чыкъмамакъ адет олып къалгъан эди.
«Къайда олсанъ, онда ол,
Пердельазизде эвде ол», — деген халкъ сёзю де шундан къалмадыр.
Пердельазиз кирген куньде койлюлернинъ эвлеринде мытлакъа фурун ве оджакълар якъыла эди. Къатмерли кобетелер, сарыкъ бурмалар, пердельазиз шорбалары пишириле; магъазларда ве эвлернинъ таванларында асылгъан юзюм, ювез, алма, армут да байрам софрасына эне. Эр кес озь достларыны мусафирликке чагъыра. Башына чал къалпакъ, устюне чал курк кийген ап-акъ сакъаллы Аяз Деде эв-эвден юрип, халкънынъ азырлыгъыны козьден кечире.
Ондан сонъ койлерде джемаат джыйынлары, тантаналар башлай,
Пердельазиз биткен сонъ да сувукълар ола биле. Мартнынъ биринджи он кунюне «аджджы март» дейлер. Ондан сонъ «татлы март» башлана. Мартнынъ он экиси «амель» адынен де беллидир. «Амель олмай, темель олмаз» дегенлери киби, о куньден башлап табиат уяна. Узакъкъа кеткен турналар къайтып келелер. Ерге тюшкен урлукълар ешерип башлай. Чёллер. тарлалар, къырлар, озен бойлары, бутюн табиат уяна. Чевреде аят къайнай.
МЕДЖИТОВ У.
Пердалез
Сыджакъ кунеш уяна,
Козюни ача.
Алтын шавлелерини
Этрафкъа сача.
Къыш бабаны къоркъузып
Шенъликнен куле: —
Олды энди, кет мындан! –
Деп эмир бере.
Къыш бабамыз ачувнен
Боран кетире.
Амма кунеш кулюмсиреп
Баарь кетире.
Чечекли дюльбер баарь
Къуванчнен къайта,
Къыш бабамызгъа бакъып,
Шай сёзлер айта:
— Сагъ ол, сагъ ол, Къыш бабай,
Топракъны ювдынъ,
Тереклерге, отларгъа
Сен юкъу бердинъ.
Энди раатлан, отур,
Мен чалышайым.
Дюньямызны чечекке
Мен толдурайым.
Шырылдасын озенлер,
Къушчыкълар къайтсын.
Адамлар да тарлада
Ишни башласын.
-Яхшы, къызым, бар чалыш,
Къарт джевап бере,
Сонъки сефер къар сепип
Шимальге кете.
Ибраимова Л.
Perdalez
Perdalez, ep yel üfüre,
Karnı toktamay üyüre.
Kar boranı arasından,
Evler zornen korüne.
Etrafta kış üküm süre,
Kuneş ep yüksekten yüre.
Amma zayıfça nurları,
Kar içinde sürüne.
Suvuk yel birazdan tındı,
Kuneş yıltırap koründi.
Onın sıcak şavleleri,
Yer yüzüni kızdırdı.
Ayaz sıcaknı iç sevmey.
Kün kızganını istemey.
Kene suvuk yeller esti,
Kış baarge yol bermey.
Amеtоvа N.
Аталар сёзлери
«Къайда олсанъ, онда ол,
Пердельазизде эвде ол»
«Март къапудан бакътырыр, —
Къазма курек якътырыр»
Азырлагъан: Гафарова М.
Муаррир: Белялова Д.Д.