Исмаил Гаспринский адына къырымтатар джумхуриет кутюпханеси

АКЪЫЛ ИЧЮН ИЛЯДЖ

Якъында интернетте Дания акъкъында бир программаны сейир эттим. Программада берильген бир малюматкъа, валлайы, шаштым. Мегер, нуфусы 6 миллионгъа якъын олгъан Данияда йылда кутюпханелерден алынгъан китапларнынъ сайысы 30 миллионны тешкиль эте экен. Демек, шимдики муитте китапнынъ бир эмиети къалмады, адамлар китап окъумакътан сувудылар, деген фикир янълыш олып чыкъа. Бугуньде тек Данияда дегиль, умумен дюньяда китап окъугъан адамларнынъ сайысы эксильмегенине эминим. Бир чокъ ерлерде янъы-янъы китап тюкянлары ве нешриятлар ачылгъаны, кутюпханелер чалышкъаны китапкъа ве бедиий сёзге ихтиядж эксильмегенинден делялет бере. Инсанлар иджат эткен нидже шейлер асырлар девамында эскирди, унутылды, гъайып олды, китаплар исе эп инсанлыкънынъ энъ буюк къадриетлеринден бири олып къалмакъта.

Китаплар эви – кутюпханелер (кутюп – арапчадан “китаплар”, хане – фарсчадан “эв” демек) кунюмизде озь фаалиетини кенишлетерек, даа зияде окъуйыджыларны джельп этмек ичюн тюрлю тедбирлер корелер. Чюнки кутюпханеджилер артыкъ интернет иле рекъабет этмеге меджбурлар. Ве бу рекъабеттен файдаланып, интернетни кутюпхане файдасына ишлетмек къачынылмаз бир ихтияджгъа чевириле. Шимди бир чокъ кутюпханелернинъ фондлары электронлаштырыла ве айны электрон китаплар саесинде зенгинлешедир. Сёз келими, озюм де арада бир интернеттен электрон китапларны кочюрип алам. Бунъа бакъмадан, электрон китапларны пек сийрек окъуйым. Аньаневий китапларны чокъча бегенем. Чюнки китапны эльнен тутмагъа, оны саифелемеге, атта джылтына бакъып зевкъ алмагъа алыштым. Эвимдеки базы китаплар муэллиф тарафындан имзалангъан ки, оларны ич бир электрон китапкъа денъиштирмем. Табир джаиз исе, интернеттеки китап джансыз, элимдеки китап джанлы киби корюне. Лякин, эльбет де, электрон китап окъуйыджыларынынъ даиреси кет-кете кенълешкени инкяр этильмез бир акъикъаттыр. Хусусан янъы несиль даа чокъ электрон китапларгъа мураджаат этсе керек.

Бир мутефеккир: “Окъумагъа токътасакъ, ойламагъа да токътаймыз”, – деген. Тувгъан тильни бильмек ве озь тилинде фикир юрютмек ичюн де окъумакъ, сёз хазинесини кенишлетмек лязим. Эгер балалыкъта Шамиль Алядиннинъ “Чорачыкълар” эсерини окъумагъан олсам, ихтимал, ана тилимде бугунь де бир сатыр язамаздым. Бу эсерни биринджи сефер окъугъанда баягъы сёзлерни анъламайып, китапнынъ тадына барамадым. О вакъыт лугъат да ёкъ эди. Сонъундан Къырымда мектепте къырымтатар тилини огренмеге башлагъан сонъ, бу эсерни бир даа окъудым. Бу сефер аман-аман бутюн сёзлерни анъладым, тилимизнинъ лятифлиги, зенгинлиги, языджынынъ бедиий усталыгъы мени айретте къалдырды. Шимди, шукюрлер олсун, озь тилимизде чешит мевзуларда китаплар бар. Аз олса да, янъы китаплар чыкъа. Атта балалар ичюн ренкли китапчыкълар ве айры бир меджмуа басыла. Къырымтатарджа эсерлерни электрон шеклинде окъумагъа истегенлер исе “Алем-и медение”, “LeylaEmir.org” ве “Shamilalyadin.com” киби сайтлардан файдалана билелер. Бунынъ киби даа бир сыра классик эсерлеримиз якъында электрон форматкъа кечирилип, окъуйыджыларгъа бу эсерлерни ана тилинде окъумакъ имкяныны бере. Буны япкъан достумыз Мустафа Аметовнынъ эмеги дикъкъат ве алгъышкъа ляйыкътыр.

Сонъунда шуны къайд этмели ки, китап севгиси ве окъув алышкъанлыгъы балалыкътан ашланмалы. Яни баланы ялынъыз фена адетлерден къорумакъ дегиль, даа чокъ яхшы шейлерге алыштырмакъ зарур. Яхшы китаплардан маневий гъыда алгъан бала, адетте, мектепте де яхшы окъуй. Балагъа бериледжек энъ биринджи эдиемиз китап олсун, китап не къадар файдалы олгъаныны балалыкътан бильсин. Меселя, китап окъугъан адам, китап окъумагъан адамдан бу васыфлар иле фаркълана: онынъ сёз хазинеси даа да зенгиндир, о бир чокъ сёзлер бильгени ичюн оларны лакъырды ве язы тиллеринде актив шекильде къуллана; дюньябакъышы ве маневий дюньясы зенгиндир; бош вакъытны бошуна кечирмез ве элиндеки китапнен янъгъызлыкъ дуйгъусына къапылмаз; китап саесинде башкъаларнынъ аят теджрибелерини огренир ве бир чокъ янъы бильгилерни менимсер; тарихий вакъиалардан хабердар олып, догъру хуляса чыкъармагъа огренир; озюне тюрлю медениетлернинъ къапыларыны ачар ве иляхре.

Иште, аятымызда китапнынъ тесири ве эмиети гъает буюктир. Эскиден, китап – акъыл ичюн илядждыр, дегенлер. Дюньяда зарары олмагъан, къыймети исе сынъырсыз олгъан бу илядж ич бир эвде эксик олмасын.

Сейран СУЛЕЙМАН

«Янъы дюнья», №25-сентябрь 25, 2015