Кинорежиссёр ве языджы | Халкъымызнынъ белли кинорежиссёры Эмир Файыкънынъ догьгъанына бугунь 105 йыл олды

1909 сенеси майыс 9 куню Багъчасарайда дюньягъа кельген Эмир Файыкъ Акъмесджитте 12-нджи нумюне ве теджрибе мектебини битирген сонъ Къырым оджалар институтына окъумагъа кире. Амма бир йылдан сонъ Москвада Бутюнсоюз киноинституты ачылгъаныны эшитип, шу институткъа окъумагъа авушы. Эмир Файыкъ киноинститутта окъугъан девиринде Москвада яшагъан Мамут Недимнен, ВГИКнинъ сценаристлер факультетинде окъугъан Эшреф Шемьи-заде иле сыкъ корюшил, эдебият акъкъында мунакъашаларда иштирак эте.

1935 сенеси киноинститутны битирег ве теджрибе алмакъ ичюн Москвада «Восток- фильм» киностудиясында режиссёр ярдымджысы олып малыша. Бу девирде о «Бахт акъкъында йыр», «Горькийнинъ балалыгъы» адлы фильмлерни яратувда иштирак эте.     1938-1939 сенелери Эмир Файыкъ Ташкенттеки кинохроника студиясында чалыша ве анда «Совет Озьбекистаны» тюркю- минде 25 киножурнал чыкъара. 1939-1941 сенелери Куйбышев весикъалы фильмлер киностудиясында чалыша.

Дженк башлангъанынен джебэге кете, башта адий топчы аскер ола, сонъра батальон командири вазифесинедже котериле. О,Дон,Ор,Одесса ичюн урушларда иштирак эте. 1944 сенеси яраланып, госпитальден чыкъкъан сонъ 3-нджи Украин джебэсининъ Сиясий идареси тешкиль эткен киногруппа эркянында Романия,Булгъаристан,Югославия,Маджаристанны фашис- тлерден азат этюв боюнджа урушларны кинотасмагъа чеке. Дженкте косьтерген дженкявер ярарлыкълары ичюн II дереджели «Ватан дженки» орденинен,эки дефа«Къызыл Йылдыз» орденинен ве беш медальнен мукяфатланды.

Дженктен сонъ Э. Файыкъ Алма-Атада «Казахфильм» киностудиясында чалышып башлай. Мында о киножурналлар, весикъалы ве ильмий-популяр фильмлернинъ режиссёры ола, бунынънен берабер бир сыра бедиий фильмлерни чыкъарувда да иштирак эте.

Эмир Файыкъ 1993 сенеси март 23-де Алма-Ата шеэринде вефат этти.

И. Гаспринский адына къырымтатар миллий кутюпханесининъ Информацион-бибпиографик болюги режиссёр ве языджы Эмир Файыкънынъ 105 йыллыгъына багъышлап махсус библиографик косьтергич тертип этти. Косьтергичте Э. Файыкънынъ режиссёр ве языджы оларакъ яраткъан фильмлери, язгъан публицистик очерклери, мектюплеринден ибарет менбалар къайд олунгъан.

Бунынънен берабер косьтергичке Эмир Файыкънынъ Къазахистан киностудиясында 1946-1974 сенелери девамында чы къаргъан весикъалы фильмлеринден ибарет джедвель де кирсетильди. Къазахистан Девлет кинофотовесикъалар архиви эса- сында тизильген бу джедвельге 100-ге якъын кинохроника ве документаль фильмлернинъ адлары кирсетильди.

Эмир Файыкънынъ режиссёр ве сценарист оларакъ яраткъан бедиий фильмлери ве бу фильмлер акъкъында къыскъа малю- матнен де таныш олмакъ мумкюн. Меселя, 1938 сенеси Москвада «Союздетфильм» киностудиясында чыкъарылгъан «Горь- кийнинъ балалыгъы» адлы фильм — Эмир Файыкънынъ ильк бедиий фильмидир. Фильмнинъ режиссёры — Марк Донской, ре- жиссёр ассистенти — Эмир Файыкътыр.

Эмир Файыкънынъ иджадына багъышлангъан мезкюр косьтергич тертип этильгенде И.Гаспринский адына кутюпханенинъ фондлары, кутюпханенинъ Эльязма ве архив материаллары болюги фондлары ве Къазахистан Миллий кутюпханеси такъдим эткен библиографик менбалардан файдаланылды. Менбалар къырымтатар, рус ве къазах тиллеринде кетириле.

Косьтергич окъуйыджыларнынъ кениш даиреси,оджалар ве алий окъув юртларынынъ талебелери ичюн къарарлаштырылгъан.

Зарема ИСЛЯМОВА,

И. Гаспринский адына миллий кутюпханенинъ хадими

// Янъы дюнья. — 2014.- 16 май.