Айдер ЭМИРОВ: «Халкъ хызметинде»
Исмаил Гаспринский адына джумхуриет къырымтатар кутюпханеси 30 яшында!
Белли ки, 1944 сенеси майыс 18-де халкъымыз ана-юртундан марум этилип, узакъ гъурбет диярларына сюрюльген сонъ, Къырым АССРдеки кутюпханелерде булунгъан къырымтатарджа китап, меджмуа ве газета топламынынъ ич бириси къалмайып, ёкъ этильген эди.
Буюк рус шаири Борис Чичибабин (1923-1994) озюнинъ мешур «Черное пятно» («Къаралеке») бу мисильсиз вахшийликни: «И корни радости иссякли/и возродиться не смогли,/когда с землей сравняли сакли/и книги вещие сожгли…», — деп тасвирлеген эди.
Ильк адымлар
1987-1988 сенелери халкъымыз котерилип, кутьлевий суретте баба-деде топракъларына къайтып башлагъанынен, сюргюнлик девринде мисильсиз зарар корьген медениетимизни артыкъ севимли Къырымымызда янъыдан джанландырмакъ меселелери ортагъа чыкъты. О вакъытлары Москвадан Къырымгъа сыкъ-сыкъ келип кеткен джемаат эрбабы, рахметли достум Вильдан Шемьи-заде 1989 сенеси июнь айында манъа Акъмесджиттеки Къырым улькешынаслыкъ музейининъ ильк къырымтатар хадими сыфатында ишке къабул этильген тарихчы Исмет Заатовнен таныш олмагъа тевсие эткен эди. Исмет Заатовнен ильк корюшивимизде къырымтатар медений ишлеринен амелий суретте огърашмакъ макъсадынен ресмий бир тешкилят мейдангъа кетирмек хусусында анълаштыкъ. Къыскъа вакъыт ичинде тешеббюсчилер такъымы мейдангъа кетирильди (Исмет Заатов — реис, Айдер Эмиров ве Анифе Ильясова — реис муавинлери, Мамут Чурлу, Энвер Озенбашлы, Талят Джеппаров, Ридван Аединов ве Рустем Канеев).
Исмет Заатовнынъ теклифинен Къырымтатар медениетини гъайрыдан тиклев боюнджа координацион меркез, деп адландырылгъан тешкилятнынъ эки юзге якъын медениет эрбабы ве джемаатчы иштирак эткен тешкилий конференциясы 1989 йылынынъ декабрь 10-да Акъмесджиттеки Сиясий-ярыкъландырув эвининъ бинасында кечирильген эди. Бир къач куньден сонъ конференцияда Координацион меркез идаресининъ ильк топлашувында 1990-1991 сенелери япыладжакъ ишлернинъ джедвели къабул этильди.
Шу джельвельге коре, джумледен, Советлер Бирлигинде яшагъан ве иджат эткен рессамларнынъ Акъмесджитте буюк сергилерини тешкиль этмек (месулиетли — И. Заатов ве М. Чурлу), Къырымда Дервиза байрамларыны янъыдан джанландырмакъ (И. Заатов ве Р. Канеев), 1991 сенеси март айында Исмаил Гаспринскийнинъ 140 йыллыгъына багъышлангъан халкъара конференцияны ве башкъа тедбирлер кечирмек (И. Заатов, А. Эмиров), Къырымтатар кутюпханесини мейдангъа кетирмек (А. Эмиров) ве иляхре.
Бугуньде-бугунь тек Акъмесджитнинъ озюнде Исмаил Гаспринский адына къырымтатар кутюпханеси, Къырымтатар медений-тарихий асабалыгъы музейи, Къырымтатар музыкалы драма театри, «Къырым» фольклор ансамбли, Къырым муэндислик-педагогик университети, эки къырымтатар мектеби, Исмаил Гаспринский адына медиамеркез, «Йылдыз» меджмуасы ве бир къач газета киби медений-ярыкъландырув девлет муэссиселери фааль чалышып тургъанда, о заманда эр кунь къаршымызгъа чыкъып тургъан къыйынлыкъ ве маниаларны генч несилимизге бугунь козь огюне кетирмек бираз къыйын келедир.
Амма о заман янъы чалышып башлагъан екяне медениет тешкилятымызнынъ идаре азаларына топлашмагъа, весикъаларыны сакъламагъа ич бир ер олмагъаныны анъмамакъ догъру олмаз беллейим. Лякин шукюрлер олсун, дюньяда эйи инсанлар эр бир ерде ве девирде расткеле. Исмет Заатов чалышкъан Инкъиляптан эвельки девир болюгининъ мудири Вадим Константинович Гарагуля (1932 – 2003) тамам ойле аджайип инсанлардан бириси эди. Биз онынъ иш одасында – улькешынаслыкъ музейининъ экинджи къатында булунгъан 14-нджи одада ара-сыра топлаша эдик. О,бизим сыкъылгъанымызны билип-корип, куньлерден бир кунь весикъаларыны топлап алып, музейнинъ къомшу бинасына, яни Исмет Заатовнынъ кучюк иш одасына авушты, онынъ одасы исе бизим офисимизге чевирильди. Мына шу одада биз эки джам къанатлы джарты бир китап долабыны ерлештирдик ве илериде ачыладжакъ кутюпханемиз ичюн китаплар топлап башладыкъ. Миллий кутюпхане ачыладжагъыны эшитип, базы ватандашларымыз эллеринде олгъан китап, меджмуа, халкъымызнынъ медениети ве тарихына аит базы къыйметли фото ве ксерокопияларны кетирип,бизге теслим эте эдилер. Бундан да гъайры, башкъа миллетлерге менсюп базы адамлар да ким биле насыл этип сакъланып къалгъан эски неширлеримизнинъ айры нусхаларыны эдие эткенлерини де миннетдарлыкънен хатырамызда сакъламакъ керемиз.
Айдер ЭМИРОВ
«Янъы дюнья» газетасы №37 (1575), 2020 с., сентябрь 18
(девамы газетанынъ келеджек санында)