«Къырым ханлыгъынынъ алтын девири»
Къырым ханлыгъынынъ тарихыны огренмекте ихтисас лашкъан Гульнара Абдуллаеванынъ биринджи тарихий романы Шаин Герай акъкъында олып, баягъы бир мунакъашаларны къозгъагъан эди. Муэллифни ондаки фактларнынъ тарихий акъикъаткъа уймагъанында къабаатлагъан тенкъидчилер о эдебий эсер олгъаныны ве, табиий ки, уйдурмалар ер ала бильгенини унуттылар. Гульнара Абдуллаеванынъ ноябрь 21 куню. И. Гаспринский адына къырымтатар кутюпханесинде такъдим эткен экинджи «Къырым ханлыгъынынъ алтын девири» китабы энди толусынен тарихий менбаларгъа эсаслангъаны алда акъикъий тарихны акс эттирген.
Алтын девирнинъ чешит тарафларыны косьтерген ве 118 менбадан малюмат алынгъаны алда азырлангъан 35 очерктен ибарет китап «Шаматалы адиселернен толу он бешинджи асырнынъ орталарында дюньянынъ сиясий харитасында янъы сербест девлетнинъ сынъырлары бельгиленип башлады. Джучи улусы юртунынъ исарлары негизинде темель къойгъан генч девлет. Сырт Къараденъизбою топракъларыны къаврап аларакъ, къудретли Алтын Орданынъ екяне тарихий ве медений вариси олды», — деген гъурур толу сёзлернен башлана. Эсерде ханлыкънынъ пейда олгъанындан башлап, та севги йырджысы Ашыкъ Умер, тиббият, харем, къаве севдаларынынъ джемаат клубына баргъандже тариф этиле. Къырым ханлыгъынынъ эсасчысы, Герайлар сюлялесининъ эсасчысы Хаджи Герай тахтта отургъан 39 йыл ичинде Алтын Орданынъ улусыны джиан тарихына кирген къоджаман ве кучьпю девлетлер джедвелинден ер алмасыны теминледи. Къырым ханлыгъыны йыкътырмакъ гъаеси Русиеде биринджи сефер 1762 сенеси янъгъырагъан. Илле о йылы граф Михаил Воронцов «Записки о Малой Татарии» адлы лейхасыны ишлеп, чаричеге беререк, эгер Къырым Русиеге къошулса не къадар кярлы иш оладжагъыны анълата. Алты йылдан сонъ Русие гъаесини керчеклештирмеге башлай. Екатерина экинджи ондан эвельки падишалардан мирас къалгъан «Къырымтатарларсыз Къырым» сиясетини омюрге кечирмеге кирише. Нетиджеси исе тарихтан азачыкъ хабери олгъан ве тувгъан юртунынъ кечмишинен меракълангъанпаргъа беллидир. Затен Гульнара ханымнынъ ишбу эсери айны шу тарихына лякъайд олмагъан инсаннар ичюн язылгъандыр.
Табиий ки, тарихымызнынъ бойле саифелерини ачкъан китап окъуйыджыларны лякъайд къалдырмады. Илле десенъ, кутюпханеджилерни. Тедбирде эсасен олар отура эдилер. Кутюпхане ёлбашчылары буны махсус япалар, чюнки ярын кутюпханеге кельген тедкъикъатчы, окъуйыджынынъ эр анги суалине азыр олмалы. Кутюпхане хадимлери исе озь невбетинде яш тарихчылар асла да кутюпханеде корюнмегени, яшларда тарихкъа меракъ корьмегенлеринде шикяетлендилер.
Гульнара Абдуллаеванынъ эм биринджи, эм экинджи эсери Москвадаки къырымтатар диаспорасынынъ, бильхасса джемиет реиси Мустафа Мухтеремовнынъ маддий къолтутувында дюнья юзю корьген. Be муэллифнинъ бильдиргенине коре, олар тарихчынынъ келеджектеки китапларыны да дестеклемеге азыр экенлер.
//Янъы дюнья. – 2012. – №46. – 4
3. БЕКИРОВА