«Ватанында ачкъан гулюнъ юрегинъде солмасын»
Къырымтатар миллий арекетининъ иштиракчиси, шаир Рефат Чайлакънынъ 80 йыллыгъына
Ойле шаирлер бар ки, озюне хас олмагъан чизгилерни шиирлерде озюне нисбетен къулланалар. Лякин ойле шаирлер бар ки, эсерлеринде ифаделенген ой-тюшюнджелери амельде, япкъан куньделик иш-арекетлеринде тасдикълана. Яни олар аятта да, иджатта да айны принциплерге риает этелер. Ойле сой эдиплер акъкъында «озю бир, сёзю бир» дейлер. Озюнинъ джошкъун шиирлеринен, митинглерде япкъан чыкъышларынен халкъны гъафлет юкъусындан уянтмагъа даврангъан атешин шаир Рефат Чайлакъ да озь сёзюнде тургъан принципли эдиплерден бири ола. Озь халкъыны, азиз юртуны, ана тилини джанындан зияде севген Рефат Чайлакъ аятта олгъаны киби, иджатта да курешчидир. Бир сёзнен айтаджакъ олсакъ – о, акъикъий судакълы! Адалетсизликке къаршы сёзнен, къалемнен курешкен шаир ич бир вакъыт рухтан тюшмей ве халкъны да озь эсерлеринен рухландыра:
Сен миллетсинъ,кучь-къуветисинъ,
уфюрсенъ —дагъ йыкъаджанъ.
Исрарлыкъле талап эт сень,
озь акъкъынъны буладжанъ…
—Рухтан тюшме! багъырам
мен, эшитмеген эшитсин,
Битмез ишни четке ташлап,
курешлерге етишсин.
Ёкъ, сизлерни дженкке дегиль,
халкъ ишине чагъырам,
Шунынъ ичюн митинглерде
шай къычырам, багъырам.
Миллий арекет иштиракчи¬си, халкътан чыкъкъан шаир Рефат Чайлакъ 1933 сенеси февраль 13-те Судакъ больгесининъ Токълукъ коюнде догъды. Сувлары шербет, дагълары-багълары дженнет олгъан мекянда догъып да шаир олмай ким олсун?! Ярымадамызнынъ мухтешем табиаты чокътан-чокъ къалемлерге ильхам берип, нидже озьгюн лирик сатырларнынъ догъмасына весиле олгъаны беллидир. Рефат Чайлакънынъ такъдир деген китабында мудхиш сюргюнлик саифелери олмагъан олса, бельки о да анджакъ назик, тантаналы дуйгъуларны йырлагъан лирик шаир олур эди. Амма онынъ аятында аджджы гъайыпларгъа толу сюргюнлик, балалыкътан сагъ къалув огърунда даимий куреш, миллий давагъа берилюв, Ватангъа мешакъатлы къайтув да бар ки, олар шаирни бам-башкъа мевзуларгъа да къол урмагъа меджбур этелер:
Тувгъан халкъым,
манъа сенден якъын ёкъ,
Санъа къурбан олсун меним джан-теним.
Сенсиз манъа,
менсиз санъа яшав ёкъ, Сен олмасанъ,
бу дюньяда мен кимим?
Шаирлер Ватан акъкъында бири-биринден гузель эсерлер яза билелер. Амма шаир Ватан сёзюни ялынъыз иджат ичюн бир мевзу эдинсе, амельде исе Ватан давасындан узакъ турса, бойле шаирге, онынъ эсерлерининъ самимийлигине инанмакъ мумкюнми? Албу ки, миллий арекетте биваста иштирак эткен Рефат Чайлакъ, Идрис Асанин, Сеитумер Эмин, Эскендер Фазыл, Певат Зети ве дигер шаирлеримизнинъ эсерлерини окъугъанда, оларнынъ «Ватаным! Миллетим!» деп къайгъыргьанларына, Ватан севгиси, миллет севгиси бутюн эсерлерининъ озеги олгъанына шексинмек мумкюн дегиль. Эльбет, о я да бу шиирлеринде я везинде, я къафиеде эксиклик ола биле. Лякин саф дуйгъуларында сахтелик ёкътыр.
Эндиден сонъ башынъ эгме,
ишан сен озь халкъынъа,
Зорлукълардан къоркъуп,
ич де чекильме сен арткъа.
Гъалебеге ириширсинъ,
насыл узакъ олмасын,
Ватанынъда ачкъан гулюнъ
юрегинъде солмасын.
Рефат Чайлакъ эдебияткъа «Ленин байрагъы» газетасы саесинде кирип кельди десем янъылмам. Онынъ ильки шиири шу газетада та 1967 сенеси басылды. О вакъыттан берли шаирнинъ чокътан-чокъ бедиий эсерлери, энъ кескин меселелерни котерген публицистик макъалелери «Къырым», «Янъы дюнья» ве дигер неширлерде сыдыргъы дердж этильмекте. Украина Языджылар бирлигининъ азасы олгъан Рефат Чайлакънынъ «Босагъада» (1994 е.), «Седа» (2000 е.), «Меним Ватаным» (2006 с.) ве «Асрет» (2008 с.) адпы китаплары чыкъты. Шаир озюнинъ 80 йыллыгъына даа бир китап азырлады ки, о китап да якъын арада дюнья юзю кореджегине умют этемиз.
1991 сенеси Къырымтатар халкъы II Къурултайынынъ делегаты олгъан Рефат Чайлакъ миллий давамыздан ич бир вакъыт айырылмады. О даима халкънен бирге, даима халкъ арасында булуна. Москвада олсун, Киевде олсун, Судакъта олсун, Акъмесджитте олсун, шаир эр анги ерде халкъымызнынъ акъ-укъукъларыны къорчаламагъа азыр. «Юкълагъан миллетлер я олюр, я къул оларакъ уяныр» деген белли сёзлер онынъ иджадында алтын сувларнен язылгъан. Бугунь ана тилимиз агъыр вазиетте олгъаны, халкънынъ ярысы озь юртунда эвсиз-топракъсыз къалаяткъаны, миллет чешит-чешит гурухларгъа болюнеяткъаны… буларнынъ эписи шаирни гедже-куньдюз раатсызландыргъан меселелердир. О бу акъта айта, бу акъта яза. Иште, атешин шаир артыкъ 80 яшыны толдурса да, эписи бир куреш ёлундан таймады.
Февраль 13 куню И. Гаспринский адына джумхуриет къырымтатар кутюпханесинде шаир Рефат Чайлакънынъ юбилейи къайд этильди. Депутат ве маарифчи Сафуре Каджаметова, Къырымтатар Языджылар бирлигининъ реиси Риза Фазыл, «Йылдыз» меджмуасынынъ баш муаррири Дилявер Осман, белли языджылар – Урие Эдемова, Аблязиз Велиев, Закир Къуртнезир, Иса Абдураман, Шерьян Али, Сейяре Меджитова, миллий аре кет иштиракчилери Певат Зети ве Арсен Альчиков, «Янъы дюнья» газетасынынъ баш муаррири Зера Бекирова ве чокътан-чокъ дигер натыкълар, сафдашлар, якъынлар чыкъышта булунаракъ, шаирни мубарек 80 яшынен тебрикледилер. Юбиляргъа гульдестелер, эдиелер, фахрий ярлыкълар такъдим этильди, онъа багъышлап шиирлер окъулды, тюркюлер йырланды. Тедбирнинъ сонъунда юбиляр кене де озю акъкъында дегиль де, эсасен халкъымызнынъ вазиети акъкъында айтты. Онынъ: «Биз Ватангъа ольмек ичюн дегиль, тирильмек ичюн къайттыкъ дегильми?», — деген сёзлери эпимизни тюшюнджеге далдырмакъ, гъафлет баскъан юреклеримизни алевлендирмек керек.
«Янъы дюнья» газетасынынъ коллективи ве бутюн окъуйыджылары адындан шаир Рефат Чайлакъны юбилейи мунасебетинен хайырлаяракъ, онъа къавий сагълыкъ, бахт-аманлыкъ, узун омюр, янъы иджадий юксекликлерге котерильмесини тилеймиз.
Сейран СУЛЕЙМАН